-
1 балавыз кебек
(балавыз шикелле, балавыз төсле, балавыз сыман) восково́го цве́та ( о некрашеных деревянных предметах)идәнне балавыз кебек иттереп юу —вы́мыть пол, доведя́ до восково́го цве́та
-
2 авызга су капкан кебек
= авызга су капкан шикелле; авызга су капкан төсле; авызга су капкан сыман; авызга су капкан диярсең сло́вно (бу́дто, то́чно, как бу́дто) воды́ в рот набра́л -
3 авызга су капкан сыман
-
4 ефәк кебек
= ефәк сыман1) шелкови́стый; мя́гкий, как шёлк (волосы, трава)2) перен. шёлковый, как шёлк ( о поведении провинившегося человека) -
5 ефәк сыман
-
6 ай
I 1. сущ.1)а) луна́, ме́сяц || лу́нный, ме́сячныйай калкуы — восхо́д луны́
ай кими башлаган — ме́сяц (луна́) на уще́рбе
яңа ай — молодо́й (но́вый) ме́сяц
ай калыкты — луна́ взошла́ (засвети́ла, вы́плыла)
ай яктысында — при луне́ (ме́сяце)
ай тотылу — затме́ние луны́; лу́нное затме́ние
ай яктысы — лу́нный свет
һәркемнеке үзенә, ай күренә күзенә (посл.) — ≈≈ своё не мы́то, да бело́ (букв. вся́кому свой ка́жется луно́й)
б) в сравн. сочет. луно-ай кебек (сыман) — лунообра́зный, лунови́дный
ай төсле (кебек) — луноподо́бный
в) ( о серпообразном изображении) полуме́сяц; серп-полуме́сяцмәчетнең ае — полуме́сяц (на) мече́ти
2) ме́сяц ( часть года)ай ярым элек — полтора́ ме́сяца тому́ наза́д
балаларына җиде ай (тулды) — их ребёнку (испо́лнилось) семь ме́сяцев
бер ай укырга кирәк — ме́сяц на́до учи́ться
2. прил.; нар.-поэт.ике айдан соң — че́рез два ме́сяца
подо́бный луне́ (ме́сяцу, я́сному ме́сяцу), луноподо́бный; луно-; -луна; луно́й; -полуме́сяц, полуме́сяцемай йөзле кыз — де́вушка с лицо́м, подо́бным (я́сной) луне́ (я́сному ме́сяцу); луноли́кая де́вушка
- ай урак- ай урагы
- ай балык
- ай башы
- ай елы
- ай саен
- ай саен була торган
- ай саен эшләнә торган
- айга бер
- айга төшү
- айлар буе
- айлар буена
- айлар буенча••ае айга — см. айныкы айга
ай кебек — сло́вно (то́чно, как бу́дто, как) ме́сяц (я́сный, молодо́й); подо́бный (подо́бно) ме́сяцу я́сному, молодо́му; луноподо́бный
ай күрде, кояш алды — то́лько его́ и ви́дели; и был тако́в
ай үсәсен көн үсү — расти́ не по дням, а по часа́м
айга (айда) бер дә кайда бер — в ме́сяц раз; ре́дко, ре́дко когда́
айга сикерү — пры́гать на луну́, нарыва́ться/зарва́ться разг.
айга (аена) утыз көн — ирон.; шутл. все три́дцать дней ме́сяца (в ме́сяц)
айдан айга — из ме́сяца в ме́сяц ( повышать производительность труда)
айдан төшкән кебек — сло́вно (как, бу́дто, то́чно) с луны́ свали́лся
II межд.айны айга ялгау (ялгап бару) — своди́ть концы́ с конца́ми
1) выраж. ощущение боли, чувство испуга, страха, отвращения и т. п. ой-ой-о́й; о, о-о; у-у; а́х ты, о́х тыай ычкынды (балык) — ой, сорвала́сь (ры́ба)
ай-й, авырта! — ой, бо́льно!
ай-й, җылан! — ой-й, змея́!
2) выраж. предостережение, предупреждение об опасности и т. п. ой, ой-ой; охай, бәреләсең! — ой (ой-ой), уда́ришься!
3) выраж. восхищение, одобрение, восторг, радостное удивление и т. п. ой, ай, ах, ох, ух, эх; у-у; вотай, рәхмәт, улым, бүләгең өчен — ой (ай-ай), спаси́бо, сыно́к, за пода́рок
4) выраж. сомнение, неуверенность и т. п. ой (ой-ой), ой ли; вряд (навря́д, едва́) лиай, өлгерерсең микән? — ой (ох), успе́ешь ли? ой, вря́д ли успе́ешь
5) с повтором или в сочет. с да выраж. неодобрение, осуждение ну и... же, ну и ну, а́х ты, о́х ты; ай даай хәйләкәр дә инде — ну и хитёр (хитре́ц) же; а́х ты хитре́ц!; ай да хитре́ц! хитёр! ну и ну!
ай куркак, ай куян йөрәк! — ай да трус, ну и за́яц трусли́вый!
6) нар.-поэт.; (употр. в песенных зачинах или обращениях либо встречается в тексте короткой песни, когда её поют на протяжную мелодию) ой (да), охай гөл-гөл, сайрый былбыл талның тармакларында (песня) — ой вы, цветы́, пою́т соловьи́ на ве́тках-ветвя́х
ай былбылым, вай былбылым — солове́й мой, солове́й
ай җаный, вай җаный — ой ты ми́лый, ой люби́мый
••ай Аллам (ай Аллакаем; ай Аллакай гынам) — Бо́же ты мой
"ай" дип җибәрү (кую) — о́йкать, о́йкнуть, о́хать, о́хнуть
-
7 авыз
сущ.1)а) рот (человека, животного, птицы, рыбы); зев, пасть (зверя, крупного животного, хищной рыбы) || ротово́йавыз кырые (чите) белән генә елмаю — улыба́ться кра́ешком рта
авызым кипте — (у меня́) во рту пересо́хло
авызга бармак кую — приложи́ть па́лец ко рту (т. е. делать кому-л. предупредительный знак, чтобы замолчал или помолчал)
авыз куышлыгы — ротова́я по́лость
авызың кыек (чалыш) булганга көзгегә үпкәләмә — (посл.) не́ча пеня́ть на зе́ркало, ко́ли ро́жа крива́
авыз пешкәч (пешсә), салкын (суык) суны да өреп эчәсең — (посл.) обжёгшись на молоке́, ду́ешь и на во́ду
бүре авызына эләгү — попа́сть (угоди́ть) в пасть во́лку (к во́лку)
авызы кыек булса да, бай баласы сөйләсен — ирон.; посл. пусть говори́т байчо́нок, хоть у него́ и рот криво́й (на сто́рону); бога́тый врёт, никто́ не уймёт
б) перен.; разг. рот, едо́ксигез авыз бит бер гаиләдә — во́семь ртов ведь в семье́
в) уста́ ед. нетавызы белән сөйләү — говори́ть уста́ми (кого-л.)һәр кешенең авызында шул гына — у всех на уста́х одно́ и то́ же
г) говори́ло грубo-прост.яп авызыңны — закро́й своё говори́ло
2) обычно авыз|ыа) го́рло, го́рлышко (графина, горшка); горлови́на (цистерны, парового котла)авызы китек шешә — буты́лка с отби́тым го́рлышком
фляганың авызыннан эчү — пить из го́рлышка фля́ги
б) у́стье (печи, скважины, оврага, ложбины, балки)киң авызлы мич — печь с широ́ким у́стьем
кылыч кынының авызы — у́стье са́бельных но́жен
морҗа авызы — у́стье печно́й трубы́
в) ра́стру́б (музыкальной трубы, шланга)г) чело́ (плавильной печи, горна); хайло́ спец. ( технической печи)мич авызын еш агарту — ча́сто бели́ть чело́ пе́чи
д) жерло́, зев (печи, паровозной топки); пасть (водосточной трубы, туннеля); ду́ло (ружейного ствола, пушки)әллә ничә авызлы вулкан — вулка́н с не́сколькими же́рлами
эре калибрлы туп авызы — ду́ло (жерло́, зев) крупнокали́берного ору́дия
е) вход, лаз, прохо́д (в шалаш, шахту, пещеру); лаз (в нору, логово, конуру)кышкылыкка лапас авызын томалау — закры́ть на́ зиму вход (прохо́д) в наве́с-хлев
штольня авызында көтеп тору — поджида́ть у вхо́да в што́льню
баз авызына килү — подойти́ к вхо́ду в по́греб
мәгарә авызы — вход в пеще́ру; лаз пеще́ры; вы́ход (из) пеще́ры
аралык авызында туктап калу — останови́ться у прохо́да
ачык капка авызында тору — стоя́ть в проёме откры́тых воро́т; стоя́ть в воро́тах
з) отду́шина, хайло́ прост. ( проруби)бәке авызын киңәйтү — расши́рить проду́шину (в) про́руби
и) отве́рстие, зев ( люка)сыерчык оясының авызы — отве́рстие скворе́чника
к) верх (чего-л.)кисмәк авызына иелү — наклони́ться к каду́шке; склони́ться над каду́шкой
киң авызлы чиләк — ведро́ с широ́ким ве́рхом; ведро́, расширя́ющееся кве́рху
силос чокырының авызы киң булган — верх си́лосной я́мы получи́лся широ́ким
л) вы́рез, проре́з, верх ( кармана)кесә авызын киң итү — сде́лать вы́рез (верх) карма́на широ́ким
кулны кесә авызна китерү — поднести́ ру́ку к карма́ну
м) свищ, отве́рстие (в нарыве, ране), сви́щикн) перен. (са́мое) пе́кло, (са́мая) пасть (чего-л.)ут авызында булып чыгу — побыва́ть в (са́мом) пе́кле (огня́)
куркынычның авызына ук эләгү — угоди́ть пря́мо в пасть (пе́кло) опа́сности
о) в знач. нареч. авызыннан до́верху (наполнить какой-л. сосуд, яму)почта әрҗәсе авызыннан тулган иде — почто́вый я́щик был наби́т до́верху
•авыз ачып бару — см. авыз ачып йөрү
авыз ачып торучы — ротозе́й, ротозе́йка; зева́ка, рази́ня
авыз ашка тую — см. авыз ипигә тую
авыз (ни, нәрсә) әйткәнне (сөйләгәнне) колак ишетмәү — не отдава́ть себе́ отчёта в том, что говори́шь; говори́ть безотве́тственно; броса́ться слова́ми; не слы́шать того́, что говори́шь
авыз бармау — не (невозмо́жно) вы́говорить (вы́сказать); язы́к не повора́чивается (повернётся) (сказа́ть)
авыз белән карау — ирон. ртом гляде́ть (смотре́ть); рот разева́ть, ротозе́йничать
авыз белән тыңлау — ирон. ртом слу́шать (выслу́шивать/вы́слушать, прослу́шать, прослу́шивать/прослу́шать) ртом; уша́ми хло́пать; слу́шать и глаза́ми хло́пать (морга́ть)
авыз буяу — см. авыз пычрату
авыз (да) ачырмау (ачтырмау) — (и, да́же) рта раскры́ть (откры́ть) не дава́ть; (и, да́же) заикну́ться (сло́ва сказа́ть) не дава́ть
авыз еручы — неодобр.; см. ерык авыз 3)
авыз ерып алу — неодобр. позубоска́лить прост.
авыз җәелү — прост.; см. авыз ерылу
авыз җебетү — см. авыз чылату 2)
авыз җебү — распуска́ть/распусти́ть ню́ни (слю́ни)
авыз йомдыру — см. авыз каплау
авыз йомып бару — идти́ мо́лча
авыз йомып утыру — сиде́ть молчко́м (с закры́тым ртом)
авыз кабарту — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз каплану — замолча́ть, прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
авыз килмәү — см. авыз оешмау
авыз күпертү (күптерү) — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз кыегайту — см. авыз кыйшайту
авыз кыймылдату — шевели́ть (пошеве́ливать/пошевели́ть) губа́ми
авызда (авыз тулы) (кара) кан булса да (кеше алдында) төкермәү — терпе́ть (не хны́кать, не пла́каться), не вы́дать себя́ (ни при каки́х обстоя́тельствах; что бы ни случи́лось)
авыз тутыру — см. авызга тутыру
авыз тую — см. авыз ипигә тую
авыз чалшайту — см. авыз кыйшайту
авыз ябышмау — см. авыз оешмау
авызга каптыру — см. авызга салу
авызга кергәнне йотмау (чәйнәмәү) — ирон. отка́зываться от того́, что само́ (в ру́ки) идёт (плывёт, даётся)
авызга керердәй (кереп китәрдәй) булып — о́чень внима́тельно, затаи́в дыха́ние
авызга килү — см. телгә килү
авызга салганны көтмәү — не дожида́ться, пока́ тебе́ в рот поло́жат
авызга су алу — см. авызга су кабу
авызга су кабып калу — набра́ть в рот воды́ (и промолча́ть); промолча́ть (набра́в воды́ в рот)
авызга тастымал тыгып булмый (тыга алмыйсың) — рот (гло́тку, го́рло) не заткнёшь, рот не закро́ешь (прикро́ешь) (кому-л.)
авызга уймак кабу — редко; см. авызга су кабу
авызга уймак капкан кебек (шикелле, сыман, төсле) — редко; см. авызга су капкан кебек
авызда (гына) тотарлык — язы́к прогло́тишь
авызда кош сайрату (уйнату) — в разн. знач. соловьём петь (залива́ться, разлива́ться)
авызда сер тормау — прогова́риваться/проговори́ться; проба́лтываться/проболта́ться разг.; не мочь (уме́ть) держа́ть язы́к за зуба́ми; не уме́ть храни́ть секре́тов
авызда сүз тормау — не уме́ть (мочь) держа́ть язы́к за зуба́ми (на при́вязи); язы́к распуска́ть/распусти́ть
авыздагыны алдыру — прозева́ть (упуска́ть, упусти́ть) своё; оказа́ться ротозе́ем (рази́ней, растя́пой, шля́пой, лопухо́м прост.)
авыздан йолып алу — см. авыздан тартып алу в знач. 2), 4)-6)
авыздан күбек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта (кричать на кого-л.), с пе́ной на уста́х ( похвалиться)
авыздан сүзне аркан белән дә (тартып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; ≈≈ (из, у кого-л.) сло́ва арка́ном не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан сүзне келәшчә белән дә (тартып, йолкып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; (из, у кого-л.) сло́ва клеща́ми (наси́льно) не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан тартып алырга торучы — рвач; хапу́га, хапу́н прост.
авыздан тере саескан очыру (очырту) — плести́ (нести́, говори́ть) чушь (вздор, околе́сицу, ерунду́, чепуху́), моло́ть (вздор, чушь, ерунду́, чепуху́); залива́ть, трепа́ться, бреха́ть прост.; пуска́ть (пусти́ть, запуска́ть/запусти́ть, распуска́ть) у́тку книжн.
авыздан төкерек килү — прост.; см. авызга төкерек килү
авыздан төкерек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта, бры́згая слюно́й (кричать на кого, ругать кого, хвастаться)
авыздан ут бөркү — см. авыздан ут чәчү 1), 2)
авызны кара канга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны кызылга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны чөйгә элеп — см. авыз күтәреп 1)
авызына саескан төкергән — см. авызына шайтан төкергән 1), 2)
авызыннан чыкканны эт җыймас (ашамас) — скверносло́в; тот, кто говори́т непристо́йности (непристо́йные и́ли неприли́чные слова́); выража́ться непристо́йно (непристо́йными слова́ми)
авызының тупсасы, теленең туктасы юк — прост. трещо́тка, соро́ка, тарато́рка, балабо́лка; бесстру́нная балала́йка прост.; говори́т день до ве́чера, а слу́шать не́чего
- авыз ачу- авызәдәбияты
- авыз гармуны
- авыз итү
- авыз итеп карау
- авыз иҗаты
- авыз пешү
- авыз тәме
- авыз эче
- авызга кабу
- авыз алдау
- авыз алдалау
- авыз ачып йөрү
- авыз ачып калу
- авыз ачып карап тору
- авыз ачып карап утыру
- авыз ачып тору
- авыз ачып тыңлау
- авыз ачып тыңлап тору
- авыз балда-майда булу
- авыз бал-май булу
- авыз бал да май булу
- авыз белән кош тоту
- авыз белән кош тотучы
- авыз бикләү
- авыз бозу
- авыз бүлтәйтү
- авыз бөршәйтү
- авыз бәлшәйтү
- авыз ачмау
- авыз да ачмау
- авыз еру
- авыз ерылу
- авыз ерып
- авыз җәеп
- авыз җебегән булу
- авыз җыеру
- авыз җыю
- авыз җыя алмау
- авыз ипигә тую
- авыз икмәккә тую
- авыз йому
- авыз йомып
- авыз йомып калу
- авыз йомып тору
- авыз йомып үткәрү
- авыз каплау
- авыз котырту
- авыз күтәреп
- авыз кыйшайту
- авыз кычыту
- авыз майлау
- авыз оешмау
- авыз күнмәү
- авыз пычрату
- авыз салындыру
- авыз салыну
- авыз сулары килү
- авыз сулары кору
- авыз суы кору
- авыз суларын агызу
- авыз суларын китерү
- авыз суын китерү
- авыз суларын корыту
- авыз суын корыту
- авыз сүздән бушамау
- авыз тидерү
- авыз тидереп карау
- авыз тишек булу
- авыз туйганчы
- авыз турсайту
- авыз тутырып
- авыз тыю
- авыз чайкау
- авыз чите белән
- авыз чите белән генә
- авыз чылату
- авыз ыржайту
- авыз эчендә ботка пешерү
- авыз эчендә ботка кайнату
- авыз эченнән
- авыз эченнән ботка пешерү
- авыз эченнән ботка кайнату
- авыз ябу
- авыз ямьшәйтү
- авызга авыз куеп
- авызга авыз карап
- авызга алгысыз
- авызга алу
- авызга гына карап тору
- авызга йокмау
- авызга да йокмау
- авызга карату
- авызга карау
- авызга керергә тора
- авызга керәм дип тора
- авызга керү
- авызга салганны йотмау
- авызга салу
- авызга су кабу
- авызга су капкан кебек
- авызга су капкан шикелле
- авызга су капкан төсле
- авызга су капкан сыман
- авызга су капкан диярсең
- авызга сугу
- авызга тел сыймау
- авызга тию
- авызга төкерек килү
- авызга тутыру
- авызга чәйнәп салу
- авызга чәйнәп каптыру
- авызда бал-май булу
- авызда бал да май булу
- авыздан алу
- авыздан алып әйтү
- авыздан ана сөте кипмәгән
- авыздан җан чыгарга тору
- авыздан җан чыгу
- авыздан җан чыкканчы
- авыздан өзелмәү
- авыздан өзеп
- авыздан өзеп алу
- авыздан өзеп алып әйтү
- авыздан өзмәү
- авыздан селәгәй килү
- авыздан селәгәйләр килү
- авыздан селәгәй агу
- авыздан селәгәйләр агу
- авыздан сүз ала алмау
- авыздан сүз алып булмау
- авыздан сүз чыкмау
- авыздан тартып алу
- авыздан төшермәү
- авыздан ут чәчү
- авыздан ут чәчрәтү
- авыздан чыгу
- авыздан ычкындыру
- авыздан ычкыну
- авызны ачсаң, үпкәң күренү
- авызны ачсаң, үпкәң күренергә тору
- авызны кара кан белән юу
- авызны кан итү
- авызны кара кан итү
- авызны чамалап ачу
- авызны чөйгә элү
- авызы пешмәгән
- авызына шайтан төкергән
- авызына иблис төкергән
- авызыңа бал да май
- авызыңнан җил алсын
- авызыңнан чыкмасын! -
8 балавыз
1. сущ.1) воск, вощи́набалавыз эретү — топи́ть воск (для вощения чего-л.)
бал корты — балавызы пчели́ный воск
үсемлек балавызы— расти́тельный воск
2) редко; см. балавызлык2. прил.восково́йбалавыз курчак (сын) — воскова́я ку́кла (фигу́ра)
- балавыз капчыгыбалавыз шәм — воскова́я свеча́
- балавыз көясе
- балавыз мае
- балавыз сыман хәл
- балавыз сыман өлгереш••балавыз сыгу (балавыз капчыгы сыгу) — беззву́чно пла́кать, растека́ться лу́жей ( от слёз)
балавыз кебек саргаю — пожелте́ть ( от болезни), сло́вно воск; та́ять как свеча́
балавыз сөякле — о пласти́чном в движе́ниях челове́ке
- балавыз кебекбалавыздан койган (балавыз шикелле, балавыз төсле, балавыз сыман) — о челове́ке с чи́стой, ро́вного цве́та ко́жей
-
9 төш
I сущ.1) сон; сновиде́ниетөштә күрү — ви́деть во сне
төш күрү — ви́деть сон; сновиде́ние
өндә дә, төштә дә — и во сне и наяву́
төшен сөйләде — рассказа́л (про свой) сон
2) перен.; редко сон, мечта́; мира́жтөш кенә бит бу — э́то ведь то́лько сон ( не надо волноваться)
•- төш юрагыч
- төш юрау
- төшкә керү
- төшемә керде••төш кебек (кенә), төш шикелле (генә) — как далёкий сон
төшемә дә кермәгән — и во сне не сни́лось; не ве́дал ни сном, ни ду́хом
төшеңә (дә) кермәсен — не дай бог, что́бы сни́лось; не приведи́ бог уви́деть (о чём-л отвратительном, ужасном)
II 1. сущ.төштә күргән кебек (шикелле; сыман) — как во сне; как сон; сму́тно, тума́нно
1) по́лденьтөш җитте — уже́ по́лдень
төшкә таба — к полу́дню
2) уст. югтөш ягында — на ю́жной стороне́; в стороне́ ю́га
3) диал.; в знач. послелога төшендә за, в тече́ние2. прил.; разг.бер атна төшендә — за неде́лю; в тече́ние неде́ли
ю́жный, полу́денныйтөш якта — на полу́денной стороне́
3. редко; нареч.төш ягыннан килгән болыт — ту́ча (появи́вшаяся) с полу́денной стороны́
в по́лдень- төш вакытытөш килмәсә, кич килер — придёт е́сли не в по́лдень, то ве́чером
- төш вакытында
- төштән соң III сущ.1)а) ядро́, я́дрышко (ореха и т. п.)см. тж. тош 2)б) физ.-хим. ядро́, я́дрышко || я́дерныйатом төше — а́томное ядро́
күзәнәк төше — ядро́ кле́тки ( живого организма)
төш физикасы — я́дерная фи́зика
2) перен. суть, соль (вопроса, анекдота); отга́дка•- төш көчләре
- төш чүмече••төш кебек —драгоце́нный, взлеле́янный
төш кебек бала — драгоце́нный (еди́нственный) ребёнок
- төш кенәIV сущ.; диал.1)а) ме́сто, определённая то́чкашушы төштә — на э́том ме́сте
б) определённое вре́мябез кайткан төшкә — к на́шему возвраще́нию (к тому времени, когда мы вернёмся)
2) сторона́, отноше́ниекай төше беләндер әтисенә охшый — че́м-то похо́ж на своего́ отца́
мәсьәләнең бу төше — э́та сторона́ вопро́са
-
10 атау
I перех.1) называ́ть/назва́ть; именова́ть/наименова́ть книжн.; присва́ивать (присво́ить, дава́ть/дать) и́мя (чьё, кого, какое) || назва́ние, номина́ция || назывно́й, номинати́вныйурамны берәр герой исеме белән атау — назва́ть у́лицу и́менем (какого-л.) геро́я
әсәрне ничек дип атарга — како́е назва́ние дать произведе́нию
сүзнең атау функциясе — номинати́вная фу́нкция сло́ва
2) ( при именном перечислении) называ́ть/назва́ть, поименова́ть (свидетелей, соавторов, все произведения)катнашучыларның бөтенесен дә атау — назва́ть всех уча́стников
3) прозыва́ть/прозва́ть (кем, чем, каким) (человека, местность, случай, явление); называ́ть/назва́ть, звать; дава́ть (дать) назва́ние (про́звище) ( какое)үзәнне "кояшлы" дип атау — прозва́ть доли́ну "со́лнечной"; дать доли́не назва́ние "со́лнечная"
4) обзыва́ть/обозва́ть (кого, кем) (хвастуном, трусом, бездельником)берәүне аю дип атау — обозва́ть (кого-л.) медве́дем
5) (оце́нивать) отзыва́ться/отозва́ться (о ком, о чём); называ́ть/назва́ть (каким что, кого)берәр китапны яхшы дип атау — хорошо́ отозва́ться о какой-л. кни́ге
6) в знач. нареч. атапа) по и́мени (имена́м) (приглашать за стол президиума, упоминать кого в докладе); по фами́лиямб) (по отде́льности) поимённо, по имена́м (фами́лиям)в) ли́чно (отправить посылку на чьё-л. имя)директорның үзенә атап язылган хат — письмо́, адресо́ванное дире́ктору
г) конкре́тно (указать чью-л. фамилию, обратить внимание на какой-л. недостаток)д) специа́льно, наро́чно (для чего, кого) (прийти куда, написать пьесу для какой-л. труппы, коллекционировать картины для какой-л. выставки)туйга дип атап әзерләгән сыйлар — угоще́ния, пригото́вленные специа́льно к сва́дьбе
•- атап әйтсәк
- атап әйтү
- атап бетергесез
- атап куелган
- атап кую
- атап күрсәтү
- атап үтелгән
- атап чыгу
- атап
- атаган
- атау җөмлә II сущ.о́стров (речной, озёрный, пойменный, пастбищный); острово́к || островно́й (луг, климат)- атау сыманяр буе атаулары — прибре́жные острова́ (островки́)
- атау кебек
- атау рәвешендә
- атау сыман булып
- атау кешесе
- атау-атау булып
- атау халкы
- атауда яшәүче
- атауда торучы -
11 атау булып
= атау сыман; атау кебек; атау рәвешендә; атау сыман булып1) о́стровом, островко́м, в ви́де (фо́рме) о́строва (островка́)2) см. атау-атау булып -
12 болыт
I сущ.1) о́блако, ту́ча || о́блачный, тучево́йкар, яңгыр болыты — сне́жная, дождева́я ту́ча
ак болытлар — бе́лые ту́чи
яшенле болыт — грозова́я ту́ча
кара болыт якыная — надвига́ется чёрная ту́ча
болыт каплап алу — покрыва́ться облака́ми
болыт дулкыннары — о́блачные (тучевы́е) во́лны
болыт күләгәсе — тучева́я тень
2) перен.; чаще с прил. кара о чём-л. омрачающем жизнь, несущем огорчение, беспокойство о́блако, ту́чаикесенең мөнәсәбәтендә кара болыт үтте — в их отноше́ниях пробежа́ла чёрная ту́ча
якты көннәрне болыт каплады — све́тлые дни бы́ли омрачены́ ту́чами
3) перен. о́чень большо́е коли́чество, о́чень мно́го, мно́жество, вели́кое мно́жество; облака́, ту́ча, ма́сса (пара, дыма, снега и т. п.)тузан болыты — о́блако пы́ли, пы́льное о́блако
халык болыты — вели́кое мно́жество люде́й
•- болытлар астында
- болытлар астындагы••II сущ.болыт кебек (болыт сыман; болыт шикелле) — ту́ча ту́чей, сло́вно ту́ча, о́чень мра́чный, хму́рый
1) зоол. бодя́га ( пресноводная губка)2) спец. гу́бка3) гу́бка (изготовляемое из резины, синтетики, пористое упругое изделие, употребляющееся при мытье) -
13 ефәк
1. сущ.1) шёлк || шелкови́чный ( клей)ефәк агачы — шелкови́чное де́рево; шёлковый ( комбинат)
ефәк белән чигелгән — вы́шито шёлком
ясалма ефәк — иску́сственный шёлк
күлмәклек ефәк алу — купи́ть шёлк на пла́тье
ефәк тән генә киенү — одева́ться (наряжа́ться) в шелка́
2) в составе сложных слов шелко-ефәк буяу цехы — шёлкокра́сочный цех
ефәк чорнау (урау) — мота́ть шёлк, шёлкомота́ние
ефәк чорнау (урау) — цехы шёлкомота́льня
ефәк эрләү цехы — шёлкопряди́льня
2. прил.ефәк эшкәртүче промышленность — шёлкообраба́тывающая промы́шленность
1) шёлковый, из шёлка (платок, шарф)ефәк җеп — шёлковая ни́тка, шелкови́на
ефәк сүс — шёлковое волокно́, шелкови́на
2) перен. не́жный, мя́гкий, шёлковый, шелкови́стый (о волосах, мехе, траве, солнечных лучах)ефәк җил — мя́гкий ветеро́к
•- ефәк кебек
- ефәк сыман
- ефәк корты
- ефәк кузысы
- ефәк күбәләге
- ефәк чорнаучы
- ефәк эрләүче••ефәк кә төрү — оде́ть в шёлк (шелка́)
ефәк тән генә йөртү — одева́ть то́лько в шёлк (шелка́)
-
14 йомарлану
возвр.-страд. от йомарлау1) возвр. ска́тываться/ската́ться, свёртываться/сверну́ться || ска́тывание, свёртываниейомгак кебек йомарлану — ската́ться клубко́м
трубка булып йомарлану — сверну́ться тру́бочкой
йомарланган көзге яфраклар — сверну́вшиеся осе́нние ли́стья
2) скомкова́ться/ско́мкаться; мя́ться, смина́ться/смя́ться || смина́ниекүлмәге йомарланган — пла́тье (её) смя́лось
3) съёживаться-съёжиться; свёртываться/сверну́ться || свёртываниейомарлану ып яту — лежа́ть, сверну́вшись (кала́чиком)
керпе сыман йомарлану — сверну́ться, как ёж
4) сжима́ться/сжа́тьсяачудан куллар йомарлану — от зло́сти сжима́ются ру́ки
5) бот. появле́ние буто́нов ( у растений)чия чәчәккә йомарланды — у ви́шни появи́лись буто́ны
6) страд. от йомарлау 1)• -
15 орчык
сущ.1) веретено́ || веретённыйорчык бөтерү — враща́ть, крути́ть веретено́
якорь орчыгы — веретено́ я́коря
орчык тавышы — веретённое жужжа́ние
орчык җебе — веретённая пря́жа
2) шпи́ндель ( в прядильной машине)3) ось, сте́ржень || осево́й, стержнево́й•- орчык төбе
- орчык пальмалар
- орчык сөяк••- орчык шикелле бөтерелүорчык буе — ма́ленький ро́стом; ка́рликовый
- орчык сыман бөтерелү
- орчыктай бөтерелү -
16 юлбарыс
сущ.1) тиграрыслан белән юлбарыс яратылган бер каннан — лев и тигр - одно́й кро́ви
2) перен. о си́льном и темпера́ментном челове́кеюлбарыс бит ул — он же (сло́вно) тигр
••юлбарыс кебек (юлбарыс сыман; юлбарыс төсле; юлбарыс шикелле; юлбарыс рәвешендә) — я́ростно, остервене́ло (букв. как тигр)
См. также в других словарях:
төсле — (ТӨСЛЕЛЕК) (ТӨСЛЕЛӘНҮ) – I. с. 1. Нин. б. бер төсе булган. Нин. б. бер төстә булган. Ак һәм карадан башка төстә булган төсле фильм 2. Тимер һәм аның эретмәләренә кермәгән барлык металларга бәйләнешле төсле металлургия 3. Нин. б. йөзле, килбәтле… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
урында — Җирле оешмаларның үзендә (югары оешмалар катнашыннан башка) мәсьәләне урында хәл итү 4. Нәрсәнең дә булса аерым өлеше, җире 5. Китапның, әдәби яки музыкаль әсәрнең, пьесаның аерым бер өлеше, өзеге 6. Кемнең дә булса берәр өлкәдә башкарган эш… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ише — Кебек, шикелле, сыман моның ише осталык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәңкә — 1. Яссы түгәрәк алтын яки көмеш акча 2. сөйл. Сум (I) 3. Кайбер хайваннарның, балыкларның, еланнарның тәннәрен саклый торган түгәрәк сыман юка мөгез матдә. Кайбер төр агач кәүсәләренең кабыгын яки нарат, чыршы күркәләрен тәшкил иткән вак юка… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тояк — Ат, сыер, сарык кебек кайбер имезүче хайваннарда аяк бармакларын каплап торган мөгез сыман катлау. ТОЯК ҮЛӘНЕ – Урманда үсә, үзеннән борыч исе яки тәме килә торган, тояк сыман эре һәм каты яфраклы күпьеллык агулы үлән; рус. Копытень … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тугай — 1. Елга ташыганда су баса торган болын (гадәттә дуга сыман ярымутрау кебек була) 2. Елганың дуга сыман бормалы урыны … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
арка — I. 1. Гәүдәнең муеннан алып оча сөягенә кадәрге арткы (сырт) ягы. Киемнең арканы каплый торган өлеше, арты, арттактасы 2. Кулның учка кире ягы, арты. Бияләй һәм перчатканың кул аркасын каплый торган өлеше 4. Урындык, диван кебек нәрсәләрнең арка… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җим — 1. Кош корт өчен әзерләнгән азык; көрпә, ярма кебек нәрсәләрне болгатып ясалган ботка сыман масса. Кош кортка сибә торган ярма, бөртек. Үсемлек орлыгы – кош корт өчен азык 2. Азык. Ашамлык, ашый торган нәрсә өйдә зәррә кадәр җим дә юк 3. Балык… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
National Anthem of the Republic of Tatarstan — English: National Anthem of the Republic of Tatarstan Regional anthem of Republic of Tatarstan Lyrics None Music Röstäm Yäxin Adopted 1993 Composed by Röstäm Yäxin, The National Anthem of the Republi … Wikipedia
Гимн Татарстана — Автор слов Рамазан Байтимеров Композитор Рустем Яхин Страна Татарстан … Википедия
атлы — I. с. 1. Аты бар, аты булган 2. Ат җигелгән. и. Ат менгән яки ат җигелгән арбага (чанага) утырган кеше 3. Ат көче белән эшли торган. АТЛЫ ГАСКӘР – Кавалерия. II. АТЛЫ – 1.... исемле,... дип атала торган,... дигән 2. Сыман, кебек белгән атлы булып … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге